Bielinkowate, bielinki (Pieridae)
To rodzina motyli dziennych (buławkorogich) z nadrodziny Papilionoidea oraz podrzędu Glossata, rozpowszechniona na całej Ziemi (kosmopolityczna), aczkolwiek najliczniejsza w krainach neotropikalnej i orientalnej. Ze swoimi niemal 1100 gatunkami podzielonymi na 83 rodzaje bielinkowate należą do rodzin średnio licznych.
Okazy uskrzydlone (imagines) bielinków odznaczają się:
- stosunkowo długimi czułkami (sięgającymi od ⅓ do ½ krawędzi przedniego skrzydła), albo stopniowo grubiejącymi ku końcom, albo zakończonymi wyraźną buławką,
- nagimi oczami właściwymi oraz małymi, owłosionymi przyoczkami,
- dobrze wykształconymi odnożami przednimi,
- podwójnymi pazurkami stóp, co świetnie odróżnia bielinkowate od paziów,
- niezlanymi po środku płytkami bocznymi na przedpleczu,
- przednimi skrzydłami trójkątnymi, w kształcie trójkąta prosto- lub rozwartokątnego,
- tylnymi skrzydłami pozbawionymi ogonków (ważna różnica w stosunku do paziowatych),
- przewagą barw: białej, żółtej i pomarańczowej u gatunków typowych dla Eurazji i płn. Afryki, nierzadko z czarnym deseniem.
- kolorystyką opartą o pigment typu pteryn (czasem także flawonów) zawarty w łuskach, wyprodukowany z metabolitów roślin pokarmowych,
- wyraźnym, często spotykanym dymorfizmem płciowym (w rysunku, zwykle też tle skrzydeł), natomiast słabo zaznaczonym dymorfizmem sezonowym (między pokoleniami),
- zdolnością wielu gatunków do dalekich przelotów,
- nierzadko licznym gromadzeniem się samców na mokrej ziemi w celu pozyskania soli mineralnych.
Jaja krajowych Pieridae charakteryzują się wrzecionowatym kształtem, pionowym ustawieniem podczas składania, wreszcie obecnością żeberkowatej osłonki (chorionu). Znoszone są albo w złożach, albo pojedynczo. Przybierają rozmaite odcienie bieli, złota, oranżu lub czerwieni. Często barwa danego jaja zmienia się wraz ze stopniem rozwoju zarodka.
Gąsienice bielinkowatych będą zielonkawe, walcowate, najczęściej zwężone na obu końcach ciała, nagie albo okryte gęstymi, acz krótkimi włoskami. Gromadzą w ciałach metabolity wtórne swoich roślin pokarmowych (najczęściej kapustowatych i bobowatych), co czyni je niesmacznymi dla większości ptaków. Zarazem czyni to z wielu z nich szkodniki, albowiem człowiek jak na ssaka jest dość odporny na toksyny roślin z tychże rodzin, niektóre wręcz uprawia jako jarzyny. Większość krajowych gatunków gustuje w kapustowatych, ew. innych roślinach z rzędu kapustowców (nasturcji, rezedzie).
U poczwarek również przeważa kolor zielony. Na głowie występuje pojedynczy wyrostek. Poczwarki motyli z tejże rodziny zwisają najczęściej łebkiem do góry, przyczepione do rośliny haczykiem na kremasterze, a równocześnie jedwabną nicią na wysokości pierwszego segmentu odwłoka.
W Polsce i krajach sąsiednich bielinki wydają zwykle 1-2 pokolenia rocznie, w tropikach do 7.
Fauna Polski obejmuje 17 gatunków rodzimych bielinkowatych, zaliczanych do 7 rodzajów: bielinek, białawiec Pontia, latolistek, niestrzęp, szlaczkoń, wietek oraz zorzynek. Wg nowszych badań wietek Reala został błędnie podany z Polski. Występuje u nas za to wietek irlandzki Leptidea juvernica, wcześniej nieodróżniany nawet przez fachowców od bardziej sucholubnego gorczycznika L. sinapis. Dwa szlaczkonie tradycyjnie wliczane do polskiej fauny są regularnymi migrantami. Wietek morsei mógł zalatywać na nasze ziemie tylko przypadkowo. Nawet doświadczonym obserwatorom przyrody może sprawiać kłopot oznaczanie szlaczkoniów do gatunku, toteż warto sięgać do kluczy.
Niektóre bielinki powodują szkody w sadach i ogrodach, zwłaszcza niestrzęp, kapustnik i rzepnik. Inne są rzadkie. Ochronie gatunkowej podlegają dwa nasze szlaczkonie: częściowej torfowiec, a ścisłej szafraniec. Pięknymi, nader pożądanymi przez kolekcjonerów przedstawicielami rodziny pozostają Appias nero, Hebomoia leucippe, Cepora aspasia, Dismorphia spio, jak również Pereute telthusa.
Wykorzystane źródła:
Braby M., Vila R., Pierce N.. 2006. Molecular phylogeny and systematics of the Pieridae (Lepidoptera: Papilionoidea): higher classification and biogeography. Zoological Journal of the Linnean Society, 147, s. 239–275.
Carter David. 1993. Motyle. Wiedza i Życie, Warszawa.
Krzywicki Mieczysław. 1962. Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 65-66. Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. PWN i Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Warszawa.
Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Motyle dzienne. MULTICO, Warszawa.
Autor Adam Kapler