Zima jest szczególnie trudnym okresem dla grupy zwierząt zmiennocieplnych, do której należą motyle. Z tego powodu niektóre gatunki tych kolorowych stworzeń migrują, by w innych warunkach klimatycznych znaleźć odpowiednie miejsce do życia i rozrodu. Taką strategię przeżycia obrała m.in. zmierzchnica trupia główka i rusałka osetnik. Jak zimują motyle, które nie migrują? Czy są zdolne do przeżycia w ekstremalnie trudnych warunkach? Zapraszamy do lektury!
Czy motyle przeżywają zimę?
Goście, którzy tłumnie odwiedzają naszą Motylarnię w sezonie wakacyjnym, często pytają, co motyle robią zimą i czy potrafią ją przetrwać. Otóż tak, owady te musiały przystosować się do różnych warunków klimatycznych panujących na świecie, dlatego też wykształciły w sobie możliwość przejścia w stan diapauzy.
Diapauza to nic innego jak swego rodzaju przerwa w rozwoju, rodzaj zimowego snu. Umożliwia ona różnym stadiom rozwojowym motyli (jajom, gąsienicom, poczwarkom i dorosłym osobnikom) przetrwanie w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. W trakcie diapauzy rozwój motyla zostaje tymczasowo zahamowany, a jego metabolizm spowalnia, co pozwala na oszczędzanie energii. W hemolimfie tych owadów wzrasta też stężenie glicerolu, co obniża temperaturę zamarzania „krwi” motyla, zwiększając jego szanse na przetrwanie siarczystych mrozów.
Skąd motyle wiedzą, w którym momencie roku mogą przejść w stan diapauzy? W naszych warunkach klimatycznych „informuje” je o tym skracająca się długość dnia. Warto dodać, że stadium, w którym może wystąpić zahamowanie rozwoju motyli, jest ściśle powiązane z gatunkiem tych owadów. Dla przykładu, barczatka sosnówka zawsze zimuje w postaci gąsienicy, a rusałka pawik może przetrwać zimę w postaci dorosłej.
Jak motyle zimują? Kilka słów o kryjówkach i sposobach zabezpieczania się przed zimnem
Okres chłodów pomagają motylom przetrwać kryjówki oraz sprytne sposoby na zabezpieczenie się przed zimnem i wilgocią. Warto tu za przykład podać jaja brudnicy nieparki oraz białki wierzbówki, które zimują pokryte specjalną wydzieliną o właściwościach termoizolacyjnych. Z kolei gąsienice wielu gatunków motyli często chronią się u podstawy rośliny żywicielskiej w oprzędach z liści i jedwabiu. Szansę na przetrwanie gąsienic zwiększa również owłosienie ciała. Zapewnia ono owadowi dodatkową warstwę izolacyjną i umożliwia mu przeżycie w warunkach wysokiej wilgotności (np. w czasie roztopów czy na terenach zalewowych). Co interesujące, larwy kokonicy jeżynówki są w stanie przetrwać nawet w bryłkach lodu! Niektóre gąsienice motyli w czasie zimy zakopują się pod ziemię.
Które stadium rozwojowe motyla sprzyja przetrwaniu zimy? Wielu ekspertów twierdzi, że jest to stadium poczwarki. Owad znajduje się wtedy w grubym kokonie, a jego metabolizm i tak jest spowolniony ze względu na konieczność metamorfozy do postaci imago. Najtrudniej znoszą zimę motyle w postaci dorosłej. Ich strategia przetrwania polega na chowaniu się w dziuplach, jaskiniach, norach lub nieogrzewanych budynkach. W przypadku dorosłych osobników stan diapauzy jest nieco osłabiony. Wystarczy chwilowe ocieplenie, a motyle budzą się do życia. To dlatego można je czasem zaobserwować w okresie zimowym.
Zimowanie motyli. Diapauza obligatoryjna a fakultatywna
Diapauza obligatoryjna jest zjawiskiem stałym i przewidywalnym w cyklu życiowym danego gatunku owadów. Występuje niezależnie od warunków zewnętrznych i jest z góry zaprogramowana genetycznie. Dotyczy głównie tych gatunków, które w ciągu roku sprowadzają na świat tylko jedno nowe pokolenie. Niezależnie od panującej pogody czy dostępności pożywienia, owady te wchodzą w stan spoczynku w określonym momencie swojego rozwoju, co pozwala im przetrwać okres niekorzystny, na przykład zimę, i wznowić cykl życiowy, gdy warunki ponownie staną się sprzyjające.
Diapauza fakultatywna z kolei jest elastyczna i zależna od czynników środowiskowych. Owady wchodzą w ten stan spoczynku tylko wtedy, gdy napotkają na niekorzystne warunki, takie jak niedobór pożywienia czy niskie temperatury. Ten typ diapauzy jest charakterystyczny dla gatunków wielopokoleniowych, gdzie tylko pokolenia stykające się z trudnymi warunkami przechodzą w stan spoczynku. Diapauza fakultatywna umożliwia owadom przeczekanie złych warunków i wznowienie rozwoju, kiedy sytuacja się poprawi.
Chcesz dowiedzieć się więcej na temat życia motyli? Odwiedź Motylarnię Rozewie, która daje schronienie dziesiątkom gatunków tych pięknych owadów z różnych stron świata. Nasza hodowla obfituje w rzadko spotykane w Polsce okazy, takie jak np. motyle-zebry czy niebieskie motyle. Nie zamykamy naszych podopiecznych w wolierach. Pozwalamy im swobodnie latać po całym obiekcie, który został przystosowany do ich potrzeb. Dzięki temu nasi Goście zyskują niepowtarzalną okazję, by z bliska przyjrzeć się motylom z Azji, Ameryki Południowej czy Afryki, i zrobić mnóstwo pamiątkowych zdjęć. Zapraszamy!