Współczesny świat staje się coraz mniej przyjaznym miejscem dla kolejnych gatunków roślin i zwierząt. Zakrojone na szeroką skalę działania przemysłowe i ekonomiczne człowieka stają się przyczyną m.in. drastycznego spadku liczebności wielu pięknych i pożytecznych owadów, takich jak pszczoła, pasikonik czy motyl. Zagrożenia bioróżnorodności motyli postępują w bardzo szybkim tempie, do czego przyczyniają się zmiany klimatyczne i środowiskowe. Które polskie motyle mogą wkrótce wyginąć? Jak polskie prawo chroni te niezwykłe stworzenia? Zapraszamy do lektury!
Zmiany klimatyczne a motyle – jakie są skutki?
Przewidywania europejskich lepidopterologów dotyczące utraty bioróżnorodności motyli dziennych na skutek zmian klimatycznych są bardzo niepokojące. Stworzenia te bardzo szybko reagują na negatywne procesy zachodzące w ich środowisku naturalnym, za co odpowiada między innymi:
- krótki cykl życiowy motyli,
- duża mobilność dorosłych osobników,
- przebywanie poszczególnych form rozwojowych motyli w różnych siedliskach,
- powiązania z innymi owadami np. z mrówkami (mutualizm, komensalizm, parazytyzm).
Rozważając zagadnienie „motyle a klimat”, trzeba wspomnieć o globalnym ociepleniu. Od kilku lat obserwujemy w Europie wzrost średniej temperatury powietrza, co powoli staje się coraz bardziej uciążliwe w sezonie wiosenno-letnim. Zjawisko to ma istotny wpływ na cykl życiowy motyli, a dokładnie na okres ich aktywności i rozmnażania. Wraz z globalnym ociepleniem mamy też do czynienia z suszą. Brak wystarczającej ilości opadów sieje spustoszenie w świecie roślin, które są pożywieniem i schronieniem dla larw motyli. Co więcej, zmiany klimatyczne przyczyniają się do stopniowej degradacji naturalnych siedlisk motyli – łąk, torfowisk, lasów – w wyniku czego rozmieszczenie tych pięknych owadów w Europie ulega zmianom. Motyle, które mają zdolności migracyjne, powoli „przesuwają” swój zasięg na północne części Starego Kontynentu, a te, które takiej możliwości są pozbawione, zmuszone są do życia na coraz bardziej ograniczonym terenie.
Zanieczyszczenie środowiska a populacja motyli
Zanieczyszczenie środowiska ma istotny wpływ na populację motyli, zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym. Niszczenie siedlisk motyli jest jednym ze skutków zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza. Żyzna ziemia, czysta woda i wolne od pyłów i metali ciężkich powietrze są niezbędne do stabilnego wzrostu roślin żywicielskich dla gąsienic motyli. Ograniczona dostępność pożywienia wiąże się zatem ze spadkiem liczebności populacji motyli. Zanieczyszczenie środowiska ma również bezpośredni wpływ na dorosłe osobniki. Toksyczne substancje, takie jak np. pestycydy, mogą powodować śmierć owadów lub prowadzić do uszkodzenia ich układu nerwowego. To także przyczynia się do spadku liczebności motyli dziennych. Główną przyczyną zanieczyszczenia środowiska naturalnego jest działalność przemysłowa, transportowa i rolnicza człowieka.
Motyle a rozwój rolnictwa
Motyle odgrywają kluczową rolę w ekosystemach rolniczych, a rozwój rolnictwa może wpływać zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na populację motyli. Przy czym o pozytywnym wpływie możemy mówić tylko i wyłącznie w kontekście rolnictwa ekologicznego. Jako że motyle są jednymi z najważniejszych zapylaczy roślin, chętnie osiedlają się w pobliżu pól i sadów, gdzie rosną lubiane przez nie uprawy (np. kwitnące drzewa owocowe, kwiaty roślin kapustowatych, lawenda, facelia). Rolnictwo ekologiczne opiera się na świadomej rezygnacji ze stosowania sztucznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin, a to z kolei sprzyja liczebności motyli na danym terenie. Niestety znacznie częściej spotkamy się z negatywnym wpływem rolnictwa na populację motyli, co ma związek ze stosowaniem przez rolników pestycydów, herbicydów, insektycydów i innych toksycznych substancji. Problemem jest także przekształcanie terenów naturalnych na cele użytkowe i rolnicze, czego skutkiem jest niszczenie siedlisk motyli.
Zagrożone motyle w Polsce
W Polsce mamy ponad 164 gatunki motyli dziennych, spośród których nawet połowa może być zagrożona wyginięciem z powodu różnych czynników, takich jak utrata siedlisk, zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatyczne i intensyfikacja rolnictwa. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, w kategorii Bezkręgowce, wymienione są następujące motyle:
- Skalnik Driada,
- Modraszek Arion,
- Modraszek Eros,
- Modraszek Orion (Rozchodnikowiec).
- Dostojka Eunomia,
- Górówka Pronoe,
- Szlaczkoń Torfowiec,
- Błyszczka Zosimi,
- Czerwończyk Fioletek,
- Dostojka Akwilonaris
- Niedźwiedziówka Włodarka.
Wielu ludzi marginalizuje znaczenie motyli dla ekosystemu, co jest dużym błędem. Owady te stanowią pokarm dla ptaków, płazów i gadów, a także pełnią funkcję zapylającą.
Ochrona motyli w Polsce
W Polsce ochrona motyli polega przede wszystkim na ochronie ich naturalnych siedlisk i tworzeniu rezerwatów przyrody. Badacze monitorują także populację motyli dziennych i nocnych, śledzą ich zachowania i trendy migracyjne. Okazuje się, że najcenniejsze gatunki europejskich motyli dziennych znajdują się na Podlasiu i są to: Szlaczkoń Szafraniec, Modraszek Arion, Strzępotek Edypus i Czerwończyk Fioletek. Prowadzone są także kampanie nawołujące do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska, które również mają pośredni wpływ na ochronę motyli. Instytucje odpowiedzialne za ochronę tych wyjątkowych owadów to Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska i Towarzystwo Ochrony Motyli.
Co ważne, każdy z nas może przyczynić się do ograniczenia spadku liczebności populacji motyli. W jaki sposób? Wystarczy rzadziej kosić łąki, działki i uczynić swój ogród bardziej przyjaznym dla wspomnianych wyżej owadów. Jak to zrobić? Kilka przydatnych wskazówek znajdziesz w naszym blogowym wpisie pt: „Jak zaprosić motyle do swojego ogrodu”?