Paź dardanus (p. afrykański, „latający scyzoryk”) Papilio dardanus Brown
Paź dardanus to jeden z wielu członków tego rodzaju, spotykany dziko w tropikach Afryki. Od XIX wieku szeroko słynie z niezwykłej różnorodności ubarwienia samic tego gatunku, naśladujących albo niespokrewnione z nimi motyle trujące dla ptaków, albo samce własnego gatunku. Kolejne pokolenia uczonych nie ustają w wysiłkach by ustalić, czemu właściwie służy taki kamuflaż u dardanusów? Jakie są jego podstawy genetyczne i fizjologiczne? Zdaniem sławnego, brytyjskiego badacza owadów dardanus (paź afrykański) to „najbardziej interesujący motyl świata”.
Nazwa gatunkowa – charakterystyka i wygląd
Paź dardanus („latający scyzoryk”) to przedstawiciel rodziny paziowatych Papilionidae, i podrodziny paziowych właściwych Papilioninae. Rozpiętość skrzydeł dardanusa wynosi jakieś 8-10 cm. Samice pazi afrykańskich zazwyczaj udają trujące albo przynajmniej niesmaczne dla ptaków łuskoskrzydłe z innych rodzin, zwykle Amauris niavius ssp. niavius czy Amauris dominicanus z podrodziny dainadowych Dannaidae. Nie brak też samic udających samce własnego gatunku. Z podobną różnorodnością kształtów, kolorów i zachowań samic spotykamy się także u indyjskiego pazia memnona (mormona). Łatwo zrozumieć, czemu motyl smaczny jak dardanus lub memnon udaje niesmacznego/toksycznego. Ciężej wytłumaczyć po co niektóre samice udają samce? Hipoteza unikania napastowania samic udających samce nie musi być trafna. Bo jak w takim razie rozmnażają się takie „męskie” samice? Wcale się nie mnożą, tylko powstają de novo wskutek mutacji i/lub rekombinacji? Genetycy naliczyli 11 wersji genu odpowiadającego za umaszczenie samic dardanusa. Można dyskutować, czy są to allele jednego, skrajnie polimorficznego genu? Czy raczej supergen czyli grupa genów położonych obok siebie i zwykle wspólnie regulowanych przez te same czynniki transkrypcyjne?
Cykl życiowy:
Osobniki dojrzałe (imagines) Papilio dardanus widuje się cały rok. Pazie cytrusowce mogą składać jajka cały sezon. Gąsienice opisywanego owada odżywiają się tak samo jak wiele innych paziów liśćmi rozmaitych drzew i bylin z rodziny rutowatych (Citrus, Clausena, Todalia, Teclea, Vepris). W niewoli można skarmiać je liśćmi innych Rutaceae.
Skąd pochodzą pazie dardanusy?
Z Afryki na południe od Sahary. Na północy sięgają po Abisynię oraz Erytrei, na południu dochodzą do Komorów i Madagaskaru.
Czy mogą żyć w Polsce? Tylko w motylarniach
Czy może być hodowany? Względnie łatwo
Jak spotkać się na żywo pazia afrykańskiego? W Afryce na południe od Sahary bądź motylarni.
Autor Adam Kapler