Paziowate
Zwane też motylowcami albo witeziami to rodzina motyli dziennych (buławkorogich) z nadrodziny Papilionoidea oraz infrarzędu Heteroneura, występująca na całym świecie (kosmopolityczna) choć najliczniejsza w krajach tropikalnych. Obejmuje dość małą liczbę gatunków, około 570, podzielonych na 3 podrodziny (paziowe właściwe najczęstsze w tropikach Australii, Oceanii oraz Azji Południowo-Wschodniej; niepylakowe – niezwykle odporne na chłód, znajdziemy wśród nich gatunki spotykane najwyżej nad poziomem morza albo najdalej na północy Ziemi; i baroniowe) z 32 rodzajami. Wśród motylowców znajdziemy jedne z najokazalszych, a zdaniem wielu najpiękniejszych łuskoskrzydłych świata jak ornitopter Aleksandra Ornithoptera alexandraea o rozpiętości skrzydeł do 28 cm. Wielu z nich wciąż zagraża kłusownictwo i przemyt. Chroni je prawo międzynarodowe (Konwencja Waszyngtońska, inaczej CITES).
Okazy dorosłe paziowatych charakteryzują się:
- krótkimi czułkami, zakończonymi buławką albo spłaszczonymi na wierzchołkach,
- dużymi, nagimi oczami,
- dobrze wykształconymi odnożami przednimi,
- stopami o pojedynczych pazurkach (co wybornie odróżnia paziowate od bielinkowatych z ich podwójnymi pazurkami),
- przednimi skrzydłami szerokimi, a trójkątnymi w obrysie,
- u paziowych właściwych: tylnymi skrzydłami często opatrzonymi ogonkiem, okrągłymi bądź wydłużonymi, o wklęsłym brzegu tylnym,
- u niepylakowych: skrzydłami rzadko pokrytymi łuskami, przez to półprzezroczytymi i nie „brudzącymi” rąk podczas chwytania,
- oboma parami skrzydeł stosunkowo dużymi na tle tułowia i odwłoku, z żyłkami analnymi,
- bardzo wyraźnym dymorfizmem płciowym oraz innymi typami mimikry u tropikalnych paziowatych, także tych hodowanych w motylarni Rozewie przy niemal niedostrzegalnym dymorfizmie gatunków europejskich.
Jaja motylowców będą półokrągłe bądź okrągłe, z gładką osłonką.
Gąsienice witezi żerują pojedynczo. Całą rodzinę łączy obecność specyficznych wyrostków tzw. osmateriów, na pierwszym segmencie tułowia larw. Przy zagrożeniu atakiem owadożercy podobne do rogów osmaterium wysuwa się zza łebka, wydzielając lotną substancję złożoną z terpenów. Jej silna woń, podobna nieco do ananasa, ludziom może nawet się podobać, ale odstrasza wiele drapieżników. Ponadto gąsienice pewnych paziowatych np.: krajowych niepylaków dodatkowo są kolczaste.
Poczwarki albo spoczywają w cienkim oprzędzie, na powierzchni gruntu (podrodzina niepylakowych) albo zwisają pionowo, przymocowane nitką i kremasterem w połowie długości do roślin żywicielskich (podrodzina paziowych właściwych). Krajowi przedstawiciele paziowatych wydają jedno (niepylak apollo) lub dwa (paź królowej) pokolenia rocznie, podczas gdy wiele gatunków tropikalnych, w tym eksponowanych w Motylarni Rozewie, przepoczwarza się cały czas, dając po 7-9 pokoleń rocznie.
W faunie Polski niewiele jest paziowatych, 4 lub 5 gatunków: paź królowej, witeź żeglarz, niepylak apollo, niepylak mnemozyna, ewentualnie także zygzakowiec kokornakowiec (uważany za rodzimego, lecz wymarłego w Polsce po 1960. lub tylko zalatującego z południa, rzadkiego, a raczej przypadkowego migranta). Oba gatunki niepylaków podlegają u nas ścisłej ochronie gatunkowej, a paź żeglarz częściowej. Kilka lat temu zdjęto ochronę z pazia królowej.
Wykorzystane źródła:
Braby M., Vila R., Pierce N.. 2006. Molecular phylogeny and systematics of the Pieridae (Lepidoptera: Papilionoidea): higher classification and biogeography. Zoological Journal of the Linnean Society, 147, s. 239–275.
Carter David. 1993. Motyle. Wiedza i Życie, Warszawa.
Krzywicki Mieczysław. 1962. Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 65-66. Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. PWN i Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Warszawa.
Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Motyle dzienne. MULTICO, Warszawa.
Autor Adam Kapler