Rusałkowate, perłowce, południcowate, południce (Nymphalidae)
To rodzina motyli dziennych (buławkorogich), należąca do nadrodziny Papilionoidea i do podrzędu Glossata. Występują na całym świecie (są kosmopolityczne). Podobnie jak wielenowate i bielinkowate także perłowce najliczniejsze są w krainie neotropikalnej, obejmującej Amerykę Południową, Środkową i przyległe ziemie Ameryki Północnej. Ze swymi sześcioma albo siedmioma tysiącami gatunków, podzielonymi na 633 rodzaje oraz 11 podrodzin, południce należą do najbogatszych w gatunki i rodzaje rodzin motyli dziennych.
W starszych atlasach i artykułach naukowych szereg tych podrodzin traktowano jako odrębne rodziny, niezależne od właściwych rusałkowatych. Dotyczy to m.in.:
- mieniakowych Apaturinae
- danaidowych Danainae
- helikoniowych Heliconinane
- amatuzjowych Amatusinae
- morfowych Morphinae
- pokłonnikowych Limenitinae
- przeplatkowych Melitaeninae
- oczennicowych
Okazy uskrzydlone (imagines) rusałkowatych charakteryzują się:
- silnie zredukowanymi odnóżami przednimi, pozbawionymi funkcji krocznej, co najwyżej służącymi samcom do czyszczenia czułek,
- rowkami na spodniej stronie czułków,
- bardzo różnorodnym ubarwieniem oraz kształtem skrzydeł,
- obecnością łusek zapachowych na skrzydłach u znacznej części gatunków,
- dymorfizmem płciowym niezwykle silnym w niektórych podrodzinach (zwłaszcza u mieniakowych), natomiast słabo zaznaczonym bądź nieobecnym w innych podrodzinach (zwłaszcza u rusałkowych właściwych),
- niekiedy wyraźnie zaznaczonym polimorfizmem sezonowym pokoleń wiosennego, letniego i ew. jesiennego,
- żerowaniem na odchodach, padlinie, błocie czy pocie.
Pośród szeroko ujmowanych południc znajdziemy najlepszych wędrowców owadziego świata, odbywających co roku imponujące wędrówki wzdłuż całego kontynentu jak monarch czy nasze rusałki admirał i osetnik. Godne uwagi, że ich najbliżsi krewniacy mogą pędzić niemal osiadły tryb życia, przepędzając zimę lub lato w norkach czy piwnicach.
Jaja rusałkowatych mogą być bardzo różne: beczułkowate, okrągłe bądź stożkowate; gładkie bądź żebrowane; składane pojedynczo albo w ogromnych złożach; umieszczane bezpośrednio na roślinie pokarmowej gąsienic albo w pewnym oddaleniu od niej.
Gąsienice południcowatych zawsze są owłosione bądź kolczaste, z wyrostkami wydzielającymi trujące bądź żrące ciecze chroniące przed owadożercami. Zwykle żyją gromadnie, przynajmniej podczas pierwszych linek, by rozejść się najpóźniej w ostatnim stadium przed przepoczwarzeniem się. Poza tym mogą się mocno różnić zależnie od podrodziny. Przykładowo larwy oczennic odznaczają się rozwidlonym ogonkiem na końcowym segmencie odwłoka.
Poczwarki rusałkowatych (perłowcowatych) bywają obłe bądź kanciaste. U niektórych gatunków swobodnie spoczywają na ziemi lub liściu, u pozostałych wiszą głową w dół, przyczepione za kremaster.
W faunie Polski znajdziemy 75 przedstawicieli szeroko ujętej rodziny rusałkowatych, spośród około 220 notowanych w całej Europie. Co najmniej trzy gatunki południc wymarły na ziemiach polskich. Następne trzy zalatują do nas tylko wyjątkowo. Ochronie gatunkowej podlega w Rzeczypospolitej 13 gatunków południcowatych (ścisłej: przeplatki aurinia oraz maturna, osadnik wielkooki, górówka sudecka, strzępotki: edypus i hero; a częściowej dostojki akwilonaris i eunomia, pasyn lucylla, mszarnik jutta, strzępotek soplaczek, przestrojnik titonus oraz skalniki: driada, bryzeida i alcyona). Przydałaby się ona wielu kolejnym gatunkom krajowym. Nawet naukowcom i doświadczonym obserwator(k)om motyli sprawia kłopot oznaczenie do gatunku niektórych górówek, przeplatek czy perłowców (dostojek). Dlatego warto korzystać z kluczy do oznaczania.
Wielu członków rodziny rusałkowatych od wieków zbierana była przez kolekcjonerów, dziś zaś prezentowana jest w motylarniach, ogrodach botanicznych i zoologicznych. Stosunkowo często hoduje się monarchy (danaidy wędrowne) i morfo. W motylarni na Rozewiu eksponowane są także m.in. Greta oto o przezroczystych skrzydłach, mandaryn pstry, malachitowiec czy zebra charitonia.
Wykorzystane źródła:
Carter David. 1993. Motyle. Wiedza i Życie, Warszawa.
Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Motyle dzienne. MULTICO, Warszawa.
https://insektarium.net/lepidoptera-2/nymphalidae-rusalkowate/
https://swiatmakro.com/rusalkowate-nymphalidae/
Autor Adam Kapler