Z dużym przekonaniem można rzec, że nawet dziecko zapytane o to, jakie zwierzęta zapylają kwiaty, wymieni pszczoły i motyle. Choć kojarzone z produkcją miodu owady dostarczają zarówno pyłku, jak i nektaru oraz odgrywają nieocenioną rolę w ekosystemie i zapylaniu dzikich roślin, to motyle są również dość skutecznymi zapylaczami. Przeważnie odwiedzają kwiaty o intensywnych barwach, przyciągające ich długimi, rurkowatymi płatkami dostosowanymi do ich ssącego aparatu gębowego, choć ich skuteczność w tej dziedzinie jest mniejsza niż u pszczół. Ale ciekawostek i pytań związanych z owadami oraz ich rolą w ekosystemie jest mnóstwo. Skąd się biorą motyle, które owady zapylają kwiaty i kto je motyle? Poszukajmy odpowiedzi na każde z nich.
Jak motyle wpływają na ekosystem?
A więc zacznijmy od tego, czy motyle zapylają kwiaty? Można z przymrużeniem oka stwierdzić, że odbywa się to trochę „przy okazji”, gdy podczas żerowania na nektarze kwiatów motyle zbierają pyłek, który następnie przenoszą na inne rośliny. Drobiny przyczepiają się do ciała, odnóży i skrzydełek, a gdy motyl przenosi się na inny kwiat, to jednocześnie z nim wędruje kwietny pył. Choć ich żywot trwa krótko, to jednak motyle odgrywają ważną rolę w ekosystemie, a niektóre gatunki roślin zależą wyłącznie od ich aktywności. Przykładem mogą być motyle nocne, które zapylają kwiaty otwierające się o zmierzchu lub w nocy.
Skąd się biorą motyle i gdzie żyją?
Motyle składają jaja na częściach roślin pokarmowych, pojedynczo lub w złożach, liczących nawet po kilkaset sztuk. Czasami jaja są zrzucane przez samicę w sposób niemal losowy, gdy zauważy w pobliżu obecność okazów flory, które dostarczą pożywienia larwom. Istotną częścią rozmnażania się motyli jest wytwarzanie licznego potomstwa, gdyż wiek dojrzały osiągnie tylko niewielki ułamek gąsienic. Większość ginie w niesprzyjających warunkach środowiska i pada ofiarą drapieżników, pasożytów lub chorób.
Kto zjada motyle? Polują na nie niektóre gatunki owadów drapieżnych i pasożytniczych. Do pierwszej grupy naturalnych wrogów gąsienic motyli należą przede wszystkim muchówki z rodziny łowikowatych, a także chrząszcze z rodzin biegaczowatych, trzyszczowatych czy kusakowatych. Motylem nie pogardzi również pająk, tkający swoją sieć wśród kwiatostanów oraz latający myśliwi – nietoperze i ptaki. Dzięki echolokacji gacki mogą polować na ćmy w zupełnych ciemnościach, natomiast ptaki zjadają zarówno osobniki dorosłe jak też gąsienice, poczwarki i jaja motyli.
Motyle jako zapylacze – kluczowy element w cyklu życia roślin
Abstrahując od tego, kto zapyla kwiaty skuteczniej i częściej, pamiętajmy, że obecność motyli w ekosystemie sprzyja zachowaniu równowagi biologicznej i różnorodności gatunkowej. Każda faza ich cyklu życia ma znaczenie ekologiczne – larwy, które żerują na roślinach, wpływają na ich rozwój i są częścią łańcucha pokarmowego innych zwierząt, a dorosłe osobniki w roli zapylaczy przyczyniają się do rozmnażania się najpiękniejszych okazów flory.
Aparat gębowy dorosłych osobników nie pozwala im żywić się pokarmem w postaci stałej, więc motyle sięgają po nektar kwiatów, lgną również do psujących się owoców. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że motyle są w naturze oportunistycznymi konsumentami, poszukującymi wszelkich dostępnych źródeł związków mineralnych i odżywczych. To prowadzi czasem do nietypowych zachowań, na przykład żerowania na martwych owadach lub rozkładających się substancjach organicznych dla pozyskania cennych mikroelementów.
Gdy motyl żeruje na rozkładającej się materii organicznej, może przez przypadek natrafić na martwe owady. Trudno oczywiście wyobrazić sobie, jak i dlaczego motyl zjada muchę, bo przecież łuskoskrzydłe nie mają enzymów do rozkładania złożonych tkanek zwierzęcych, nie są również agresywne dla innych latających towarzyszy przestworzy. Nie zmienia to jednak faktu, że istnieją gatunki, które spijają soki z padliny, a jeśli będzie temu towarzyszyć martwa mucha, to wcale tym nie pogardzą.
Zagrożenia dla motyli i ich wpływ na ekosystemy
Motyle są obecnie zagrożone głównie z powodu niszczenia ich siedlisk, stosowania pestycydów w rolnictwie oraz skutków zmian klimatycznych. To między innymi te czynniki są odpowiedzialne za zmniejszenie liczebności populacji dziennych i nocnych motyli. Obecność tych owadów można traktować jako wskaźnik czystości środowiska, zaś ich zanikanie zakłóca równowagę w przyrodzie, osłabiając poszczególne ekosystemy i wpływając na inne gatunki zależne od zapylanych przez motyle roślin.
Ze względu na wrażliwość na zmiany klimatu oraz degradację obszarów występowania, liczba i różnorodność motyli jasno sygnalizuje zachodzące zmiany środowiskowe. Dzięki prowadzonemu od 1986 roku programowi „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce” poznano miejsca, gdzie żyją motyle oraz zdiagnozowano zmiany wielkości populacji wszystkich krajowych gatunków. Wyniki tych badań nie pozostawiają wątpliwości, że ponad 40% spotykanych w Polsce motyli dziennych jest w mniejszym bądź większym stopniu narażona na wyginięcie.
Jak chronić motyle i ich naturalne siedliska?
Nie da się nie zauważyć, że motyle pełnią kilka istotnych funkcji w ekosystemie, które wpływają na bioróżnorodność środowiska oraz życie pozostałych przedstawicieli fauny. Niestety – źle prowadzona gospodarka rolna i leśna, stosowanie środków ochrony roślin, wprowadzanie monokultur oraz niewłaściwie planowane zalesienia są istotnymi przyczynami ich wymierania. Motyle cierpią również przez wiele chorób wirusowych i bakteryjnych, które atakują przeważnie postacie larwalne i poczwarki. Jeśli chcesz pomóc im przetrwać i przy okazji ugościć w swoim ogrodzie, możesz je przyciągnąć sadząc lubiane przez nie rośliny: jeżówkę, lawendę, aksamitki, budleję lub oregano. Przy okazji na własne oczy przekonasz się o tym, czy motyl zapyla kwiaty i co najbardziej mu smakuje.