Dla nikogo nie jest tajemnicą, że motyle żywią się nektarem kwiatowym, ale nie każdy wie, że niektóre gatunki tych owadów, posilają się na roślinach, które uznawane są za niebezpieczne i trujące. Jak ciało tych delikatnych stworzeń broni się przed toksycznymi substancjami, które czasem stanowią zagrożenie nawet dla człowieka? Które gatunki motyli wykorzystują toksyczne substancje zawarte w roślinach w celu ochrony przed drapieżnikami? Zaraz wyjaśnimy!
Dlaczego niektóre rodzaje motyli żerują na trujących roślinach?
Świat roślin jest niezwykle piękny i zróżnicowany. Można powiedzieć, że odmiany toksyczne dla ludzi i zwierząt stanowią w nim mniejszość. Skoro dostęp do kwiatów pozbawionych właściwości trujących jest tak powszechny, to dlaczego niektóre rodzaje motyli traktują szkodliwe dla zdrowia rośliny jako główne źródło swojego pożywienia? Możemy wyróżnić dwie główne przyczyny takiego zachowania.
Po pierwsze, brak konkurencji w zakresie zdobywania pokarmu. Rośliny trujące są zazwyczaj unikane przez większość zwierząt roślinożernych, dzięki czemu motyle mogą cieszyć się swobodnym dostępem do pożywienia i nie muszą konkurować z innymi gatunkami o terytorium i zasoby. Po drugie, spożywanie trujących roślin przez gąsienice motyli i dorosłe osobniki jest formą obrony przed drapieżnikami. Niektóre gatunki tych latających stworzeń wykształciły w sobie zdolność do kumulowania w ciele toksycznych substancji. Tego rodzaju ewolucja motyla wciąż stanowi zagadkę dla naukowców. „Napakowane” toksynami gąsienice i motyle są trujące dla ptaków i płazów, które przez kolejne pokolenia, nauczyły się je rozpoznawać i ich unikać w diecie, co znacząco zwiększa szanse motyli na przetrwanie.
Motyle a trujące rośliny – jakie mechanizmy adaptacyjne pozwalają motylom na zjadanie toksycznych roślin?
Niektóre gatunki motyli są po prostu odporne na toksyny zawarte w roślinach. Ich organizmy wytwarzają enzymy, które neutralizują szkodliwe substancje lub wręcz modyfikują je w taki sposób, by wykorzystać je do własnych celów (obrona przed drapieżnikami). Istnieją też motyle, które wypracowały sobie specyficzne strategie behawioralne polegające na tym, że motyle żerują na trujących roślinach tylko w ograniczonym czasie (np. w godzinach porannych lub wieczornych), by zminimalizować ekspozycję na toksyny. Warto też wspomnieć o selektywnym żerowaniu, które najczęściej wyróżnia gąsienice motyli. Otóż, zjadają one tylko te fragmenty roślin, które są najmniej trujące, co pozwala im uniknąć szkodliwego działania toksyn w zwiększonym stężeniu.
Motyle tropikalne i europejskie, które żerują na trujących roślinach
Skoro wiemy już, dlaczego motyle posilają się na toksycznych roślinach i jakie mechanizmy adaptacyjne im to umożliwiają, czas poznać przedstawicieli różnych gatunków motyli, którzy za nic sobie mają tak silne trucizny jak cyjanek czy kwas arystolochowy.
Na pierwszy ogień weźmy motyle tropikalne. Przedstawiciele rodziny Heliconiidae (np. Heliconius spp.), których można spotkać w Azji Południowej i Północno-Wschodniej, żerują na roślinach z gatunku męczennicowatych (np. Passiflora), które są bogate w różne związki toksyczne, z glikozydami cyjanogennymi na czele. Kolejnym przykładem są motyle z rodziny Zawisakowatych (Sphingidae) występujące głównie w tropikach. Upodobały sobie one rośliny z gatunku psiankowatych, zawierające alkaloidy. Wśród wspomnianych wyżej substancji toksycznych najbardziej trująca jest solanina. Warto także wspomnieć o motylach z rodzaju Acraeidae. Żerują one na roślinach zawierających alkaloidy pirolizydynowe, które występują w roślinach z rodziny astrowatych i ogórecznikowatych.
Na naszym rodzimym podwórku także znajdziemy gatunki motyli, którym niestraszne trujące rośliny. Przy tej okazji nie można nie wspomnieć o pięknie ubarwionych kraśnikach (Zygaena spp.), które posilają się na roślinach bobowatych. To właśnie z nich pozyskują one najbardziej toksyczną substancję, jaką można spotkać w naturze – cyjanowodór. Kraśniki kumulują cyjanowodór w swoich ciałach, co chroni je przed atakami drapieżników. Fascynujące pod tym względem są również Motyle Monarcha, znane z dalekich podróży międzykontynentalnych. Jedną z ich roślin żywicielskich jest trojeść, z której to Monarchy pobierają kardenolidy. Jako ostatni przykład motyli żerujących na trujących roślinach posłuży nam przepiękny Paź Królowej. Żeruje on na mleczach, które zawierają trujące glikozydy sercowe. Dzięki temu staje się on toksyczny dla potencjalnych drapieżników.
Podsumowując, relacja między motylami a trującymi roślinami stanowi fascynujący przykład koewolucji i adaptacji. Te delikatne, ale zarazem niezwykle wytrzymałe owady udowadniają, że natura zawsze znajdzie sposób, by przetrwać i dostosować się do zmieniających się i nie zawsze sprzyjających warunków. Motyle, które żerują na trujących roślinach, nie tylko zabezpieczają sobie unikalne źródło pożywienia, ale także wykorzystują toksyny roślinne jako skuteczną ochronę przed naturalnymi wrogami. Dzięki temu, nawet w obliczu licznych zagrożeń, potrafią one kontynuować swój cykl życiowy, zapewniając biologiczną różnorodność ekosystemów, które są ich domem. Chcesz zobaczyć na żywo motyle z najdalszych zakątków świata? Odwiedź Motylarnię Rozewie i poznaj zwyczaje tych zjawiskowo pięknych stworzeń. Na naszym blogu znajdziesz też wiele innych ciekawostek z zakresu lepidopterologii. Zapraszamy do lektury!